Μπορεί ο Αύγουστος να έφερε πολύ κόσμο στα ορεινά της Ηπείρου, δίνοντάς τους μία κρίσιμη και απολύτως απαραίτητη ανάσα ζωής, όμως ο μήνας που διανύουμε αποτελεί μία εξαίρεση μόνο που δεν μπορεί να ανατρέψει τη γενική εικόνα.
Η ερήμωση της υπαίθρου, ειδικά των ορεινών και απομακρυσμένων περιοχών της χώρας, όπως είναι το μεγαλύτερο τμήμα του Νομού Ιωαννίνων και αρκετές περιοχές της Άρτας και της Θεσπρωτίας, γίνεται όλο και πιο αισθητή όσο περνάει ο καιρός και οι συνέπειές της μπορεί να αποβούν ολέθριες για τον τόπο μας. Σύμφωνα με έκθεση της ΕΕΤΑΑ, μικροί ορεινοί Δήμοι με πιο ενδεικτικά παραδείγματα την Κόνιτσα και το Πωγώνι μέσα σε μία μόλις δεκαετία έχασαν σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού τους, ενώ οι εναπομείναντες κάτοικοι «γερνούν» καθώς αυξάνει διαρκώς ο μέσος όρος της ηλικίας τους. Σοβαρό πρόβλημα εξάλλου είναι η απουσία ποιοτικών θέσεων εργασίας στις συγκεκριμένες περιοχές.
Την ίδια ώρα, αγνοείται το master plan για τους ορεινούς Δήμους, το οποίο είχε εξαγγείλει πέρυσι η Κυβέρνηση στο πλαίσιο συνάντησης του Πρωθυπουργού με τους δημάρχους των 33 ΟΤΑ που έχουν ενταχθεί σε ειδικό πανελλαδικό δίκτυο.
Πληθυσμιακή συρρίκνωση
Αν και είναι οι μεγαλύτερες σε έκταση, οι ορεινές περιοχές της χώρας μας συγκεντρώνουν το μικρότερο μέρος του πληθυσμού, ο οποίος μάλιστα μειώνεται με ραγδαίους ρυθμούς και σε ποσοστό 17% κατά μέσον όρο την τελευταία δεκαετία.
Στην πληθυσμιακή αυτή συρρίκνωση δυστυχώς η Ήπειρος και ιδιαίτερα ο Νομός Ιωαννίνων πρωταγωνιστεί. Ενδεικτικά, μεταξύ 2011 και 2021 ο πληθυσμός του Δήμου Κόνιτσας μειώθηκε κατά 1.037 άτομα, με το ποσοστό συρρίκνωσής του να φτάνει το 16,3%, ενώ ακόμα χειρότερη είναι η εικόνα στον Δήμο Πωγωνίου, ο πληθυσμός του οποίου μειώθηκε μέσα στην ίδια δεκαετία κατά 2.101 άτομα (ποσοστό μείωσης 23,5%). Οι δύο αυτοί ακριτικοί Δήμοι είναι ίσως τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα πληθυσμιακής συρρίκνωσης στην περιοχή μας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι και οι υπόλοιποι ορεινοί Δήμοι δεν καταγράφουν μείωση στους μόνιμους κατοίκους τους.
Γερνούν τα χωριά!
Στο μεταξύ, το ποσοστό των κατοίκων που έχουν ηλικία άνω των 65 ετών στις ορεινές περιοχές αυξάνεται διαρκώς, όπως επισημαίνει η «Καθημερινή» σε σχετικό της δημοσίευμα. Από το 29,5% που ήταν το 1991, το 2011 έφτασε στο 36,2%, ενώ ακόμη δεν έχει πραγματοποιηθεί η επεξεργασία των στοιχείων της απογραφής του 2021, όπου το ποσοστό θα έχει ασφαλώς αυξηθεί. Αντίστοιχα μειώνεται ο νεαρός πληθυσμός, οι μόνιμοι κάτοικοι ηλικίας 20 -34 ετών σε αυτές τις περιοχές. Το 1991 το 34,7% του πληθυσμού ήταν κάτω των 34 ετών, ενώ το 2011 το ποσοστό έπεσε στο 29,1%. Παράλληλα, μόλις το 0,6% του πληθυσμού στις ορεινές περιοχές είναι παιδιά έως 9 ετών.
Πρόβλημα η εργασία
Όπως καταγράφεται στην έκθεση της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης που έγινε σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, μεγάλο είναι και το πρόβλημα της εργασίας στους ορεινούς Δήμους, η οποία, ακόμη και όταν υπάρχει, δεν είναι ικανοποιητική. «Οι ορεινοί δήμοι υστερούν σημαντικά ως προς την ποιότητα των θέσεων εργασίας, υπό την έννοια του επιπέδου δεξιοτήτων που απαιτούν οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται σε αυτούς. Στους ορεινούς δήμους από τις συνολικά 49.916 θέσεις μισθωτής εργασίας μόνο το 13% είναι θέσεις υψηλού επιπέδου δεξιοτήτων, ενώ στους λοιπούς δήμους από τις συνολικά 2.236.665 θέσεις εργασίας το 21% είναι θέσεις υψηλού επιπέδου δεξιοτήτων», αναφέρεται στην έκθεση.
Η πιο ορεινή χώρα…
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα, με το 78% της έκτασής της να είναι ορεινό είναι η τρίτη χώρα της Ευρώπης όσον αφορά στην ορεινότητα, πίσω από την Ελβετία και τη Νορβηγία. Είναι ωστόσο πρώτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε όλη τη χώρα 135 οικισμοί βρίσκονται σε υψόμετρο άνω των 1.200 μέτρων, 362 οικισμοί σε υψόμετρο 1.000 – 1.200 μέτρων και 1.370 οικισμοί σε υψόμετρο 700 – 1.000 μέτρων. Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας της ΕΕΤΑΑ, συνολικά 65 Δήμοι σε όλη τη χώρα χαρακτηρίζονται ορεινοί, χωροθετούνται δηλαδή σε πάνω από 700 μέτρα υψόμετρο και με πληθυσμιακή πυκνότητα χαμηλότερη των 85 ατόμων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αρκετοί ορεινοί δήμοι βρίσκονται στα νησιά.
Όσον αφορά στην Ήπειρο, στην κατηγορία αυτή υπάγονται 10 Δήμοι, εκ των οποίων οι έξι στον Νομό Ιωαννίνων (Μετσόβου, Κόνιτσας, Πωγωνίου, Ζαγορίου, Δωδώνης, Βορ. Τζουμέρκων), δύο στον Νομό Άρτας (Κεντρ. Τζουμέρκων και Γ. Καραϊσκάκη) και δύο στον Νομό Θεσπρωτίας (Φιλιατών και Σουλίου).
«Αγνοείται» το master plan
Πάντως, έχουν γίνει κάποια βήματα για την υποστήριξη των ορεινών Δήμων της χώρας, τα οποία όμως έχουν μείνει, προς το παρόν, ανολοκλήρωτα. Συγκεκριμένα, μέσω της ΚΕΔΕ έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο ορεινών Δήμων, το οποίο περιλαμβάνει 33 ΟΤΑ από όλη τη χώρα με κάποιους από αυτούς να έχουν περισσότερο αστικό χαρακτήρα από άλλους, που είναι εξαιρετικά απομονωμένοι. Από πλευράς Ηπείρου στο συγκεκριμένο δίκτυο συμμετέχουν εννέα Δήμοι (Κόνιτσας, Μετσόβου, Πωγωνίου, Ζαγορίου, Δωδώνης, Βορ. Τζουμέρκων, Γ. Καραϊσκάκη, Κεντρ. Τζουμέρκων και Φιλιατών).
Οι εκπρόσωποί τους είχαν συναντηθεί πέρυσι με τον πρωθυπουργό, οπότε και συμφωνήθηκε η εκπόνηση ενός master plan για τους ορεινούς Δήμους, όμως έκτοτε το συγκεκριμένο σχέδιο δεν έχει προχωρήσει. Οι συμμετέχοντες δήμαρχοι είχαν απευθύνει έκκληση να διερευνηθούν οι αναπτυξιακές δυνατότητες των περιοχών αυτών, ώστε να μπορούν να προσελκύσουν ως μόνιμους κατοίκους, ακόμη και «ψηφιακούς νομάδες» και να οδηγήσουν πολλούς να επιστρέψουν για εργασία στον τόπο καταγωγής τους.
